लेखकः देबेन्द्र सिंह
विचार / विवेचना
शाङ्हाई सहयोग संगठन (एससीओ)को जन्म सन् २००१ जुन १५ तारिख भएको हो । चीन, काजाकिस्तान, किर्गिस्तान, रूस, ताजिकिस्तान र उज्बेकिस्तान मिलेर यसको स्थापना गरेका थिए । एक प्रमुख अन्तरसरकारी संगठनको रुपमा आज यो संस्थामा ९ सदस्य देशहरू, ३ पर्यवेक्षक देशहरू र १४ डायलग पार्टनरहरू छन् ।
एक प्रभावशाली प्लेटफर्मको हैसियतमा एससीओ स्थापनाको मूल उद्देश्य सदस्य देशहरूबीच विश्वास बढाउनु, सीमा क्षेत्रमा सैन्य सहयोग सुदृढ गर्नु र आतंकवाद, अतिवाद र पृथकतावादका तीन खराबीविरुद्ध मिलेर काम गर्नु बनेको छ । विगत दुई दशकमा एससीओले मध्य एसियामा शान्ति कायम राख्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको मात्र छैन तर विश्वव्यापी राजनीतिक र आर्थिक सन्तुलनलाई प्रभाव पार्ने शक्तिशाली संस्था पनि बनेको छ ।
यस संस्थाले क्षेत्रीय सुरक्षा सहयोगलाई संस्थागत गरेको छ भने आतंकवादी गतिविधिहरू विरुद्ध संयुक्त कारबाही गर्न सकियोस् भनेर क्षेत्रीय आतंकवाद विरोधी संरचना (र्याट्स)को स्थापना गरेको छ । यसबाहेक एससीओले आर्थिक, सांस्कृतिक र वातावरणीय सहयोगलाई पनि प्रवर्द्धन गर्दछ जसले गर्दा यसका सदस्य देशहरू बीच समग्र विकासलाई बढावा दिन्छ ।
चीनको भूमिका: नेतृत्व र रणनीतिक सन्तुलन
एससीओको संस्थापक सदस्य भएको नाताले चीनले यस संगठनमा स्थायी र निर्णायक भूमिका खेल्दै आएको छ । आर्थिक स्रोतसाधन, राजनीतिक प्रभाव र कूटनीतिक सक्रियताका कारण चीनले संगठनका विभिन्न पक्षहरूमा अग्रणी भूमिका खेल्छ ।
१. सुरक्षा सहयोगमा नेतृत्व: चीन र्याट्स् मार्फत् आतंकवाद विरोधी अभियानमा सक्रिय सहभागी रहेको छ । सीमापार सुरक्षा, साइबर-आतंक र लागूपदार्थ तस्करीमा रणनीतिक सहयोगमा यसका पहलहरू निर्णायक भएका छन् ।
२. आर्थिक विकासको मार्गदर्शन: बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ बीआरआई जस्ता बहुपक्षीय आर्थिक प्रयासहरू मार्फत चीनले एससीओ देशहरूबीच पूर्वाधार, ऊर्जा र व्यापार सहयोगलाई प्रवर्द्धन गरेको छ । यसले सदस्य राष्ट्रहरूबीच पारस्परिक निर्भरता मात्र बढाएको छैन तर क्षेत्रीय आर्थिक सन्तुलनलाई पनि बलियो बनाएको छ।
३. कूटनीतिक सन्तुलन र संवाद: चीनले एससीओभित्र विभिन्न राजनीतिक प्रणाली र सांस्कृतिक विविधताहरूबीच सन्तुलन कायम राख्न सधैं संयमित र समावेशी नीति अपनाएको छ । यसको एउटा उदाहरण भारत र पाकिस्तान जस्ता शत्रु देशहरूलाई संगठनमा सदस्यता दिनु हो।
चीनले आगाम शरद ऋतुमा उत्तरी शहर थ्यानचिनमा शाङ्हाई सहयोग संगठन (एससीओ) शिखर सम्मेलन आयोजना गर्नेछ । चीनमा आधुनिक औद्योगिक सभ्यताको अग्रगामी, बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभको निर्माणमा जमिन-समुद्री चौबाटो र नयाँ युरेशियन भूमि पुलमा एक महत्त्वपूर्ण निर्णायकको रूपमा थ्यानचिन एक समृद्ध महानगरको रूपमा विकसित भएको छ जहाँ नवीनता र विश्वव्यापी व्यापार फस्टाउँदैछ । जुलाई २०२४ मा अस्ताना शिखर सम्मेलनपछि चीनले २०२४-२०२५ को लागि एससीओको अध्यक्षता ग्रहण गरेपछि एससीओ राष्ट्र प्रमुख परिषद्को २५औं बैठक आयोजना गर्नेछ ।
चीनले राजनीति, सुरक्षा र अर्थतन्त्र जस्ता क्षेत्रहरूमा १०० भन्दा बढी कार्यक्रमहरू आयोजना गर्नेछ जसको उद्देश्य विकासको खाका तयार पार्ने, सहयोगमा सहमति निर्माण गर्ने र साझा भविष्यको साथ घनिष्ठ एससीओ समुदायको निर्माणलाई प्रवर्द्धन गर्ने हो । यस वर्षको मुख्य नारा शाङ्हाई भावनालाई कायम राख्दै एससीओ अगाडि बढ्दै भन्ने रहेको छ । नेताहरू एससीओका उपलब्धिहरूमा चिन्तन गर्न, भविष्यको योजना बनाउन र सहयोगको लागि सहमति निर्माण गर्न हाइह नदीको किनारमा भेला हुनेछन् । यसले एससीओलाई सुदूर नयाँ यात्रा सुरु गर्न र संगठनलाई साझा भविष्य भएको अझ घनिष्ठ समुदाय बनाउन मद्दत गर्नेछ ।
विश्व राजनीति र सुरक्षा चुनौतीहरूमा बढ्दो ध्रुवीकरणको बीचमा एससीओ एक वैकल्पिक बहुपक्षीय प्लेटफर्मको रूपमा देखा परेको छ । यो संस्थाले पश्चिमा-प्रभुत्व भएको विश्वव्यापी व्यवस्थालाई सन्तुलनमा राख्ने मात्र होइन, विश्वव्यापी दक्षिणको लागि साझा आवाज पनि प्रदान गर्दछ । २३ वर्षमा, एससीओले क्षेत्रीय सुरक्षालाई मात्र बलियो बनाएको छैन, विश्वव्यापी शान्ति र विकासमा पनि योगदान पुर्याएको छ । चीनको सक्रिय सहभागिता र नेतृत्वले यस संस्थालाई प्रभावशाली अन्तर्राष्ट्रिय प्लेटफर्म बनाएको छ । थ्यानचिन शिखर सम्मेलनले एससीओको भविष्यको दिशा, एशिया र विश्वका लागि महत्त्वपूर्ण हुने नयाँ पहलहरूको बारेमा छलफल गर्नेछ ।
एआईको सहयोगमा नेपालीमा भावानुवाद गरिएको लेख ।
