गण्डकी, १५ भदौ : कुनैबेला सामान्य वाचनालयका रुपमा सुरु गरिएको कास्कीको पोखरा महानगरपालिका–२९ भण्डारढिकस्थित दीपशिखा वर्तमानमा यस क्षेत्रकै सुविधा सम्पन्न पुस्तकालयका रुपमा विकास भएको छ ।
विसं २०४८ मा स्थानीय समाजसेवी र शिक्षाप्रेमीको पहलमा सुरु गरिएको वाचनालय पुस्तकालयमा स्तरोन्नति भएको मात्र नभई हाल करिब आठ हजार ८०० पुस्तकसहित सुविधा सम्पन्न बनिसकेको छ ।
लाइब्रेरियन धनु पहारी पौडेलका अनुुसार आफ्नो निरन्तरको यात्राका क्रममा २०७९ सालमा यो पुस्तकालय देशभरका सार्वजनिक सामुदायिक पुस्तकालयमध्येबाट उत्कृष्ट भई नेपाल सरकार शिक्षा विज्ञान प्रविधि मन्त्रालयबाट १५औँ पुस्तकालय दिवसका अवसरमा पुरस्कृत भइसकेको छ । विशेषतःपुस्तकालयका आसपासका क्षेत्रबाट बालकदेखि वृद्धसम्म सबै उमेर समूहका पाठकको आकर्षण बनिरहेको यो पुस्तकालय विभिन्न आयोगको तयारी गरिरहेका परिक्षार्थीका लागि पनि वरदान सावित भएको छ ।
पुस्तकालयमा दैनिक विभिन्न उमेर समूहका पाठक आउने गरेको बताउँदै लाइब्रेरियन पौडेलले भन्नुुभयो, “पुस्तकालयमा वैदेशिक रोजगारमा जानेका लागि सुरक्षित आप्रवासन कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको छ ।
त्यस्तै किशोरीका लागि प्रविधि एवं क्षमता अभिवृद्धि कार्यक्रम, समुदायमा स्वास्थ्य सचेतना कार्यक्रम, विभिन्न सीपमूलक विषयका तालिम गोष्ठी सेमिनार आदि समुदायमा मानवीय सेवा तथा सहयोग गर्ने नाफारहित सेवामूलक संस्थाका रुपमा काम गरिरहेको छ ।”
पुस्तकालयले बालबालिकादेखि ज्येष्ठ नागरिकसम्मलाई सबैलाई जोड्ने लक्ष्य राखेको पुस्तकालयका अध्यक्ष कृष्णहरि भण्डारीले जानकारी दिनुुभयो । उहाँका अनुसार हाल पुस्तकालयमा आजीवन सदस्य १६७ जना रहेका छन् । त्यस्तै पाठक सङ्ख्या एक हजार जना रहेको छ भने दैनिक ५५ देखि ६० जनासम्म पाठकले यहाँ आएर नियमित अध्ययन गर्दै आएका छन् ।
पुस्तकालयमा निःशुल्क रुपमा आएर पढ्न सकिने व्यवस्था मिलाइएको जानकारी दिँदै लाइब्रेरियन पौडेलले पुस्तकालय परिचयपत्र प्रयोजनका लागि भने प्रतिव्यक्ति एक सय रुपैयाँ शुल्क लिने गरिएको जानकारी दिनुुभयो । शुल्क तिरेर एक वर्ष समयावधिका लागि परिचयपत्र प्रदान गर्ने गरिएको र त्यसबाट आफूलाई चाहिने पुुस्तक १५ दिनसम्मका लागि घरमा नै लगेर पढ्न सकिने र फिर्ता गरिने व्यवस्था मिलाइएको छ । सबै पुस्तकमा चिप्स जडित भई व्यवस्थित रुपमा राखिएको र पुस्तकलाई पाठक सदस्यहरूले सफ्टवेरमार्फत अभिलेख राखी पुस्तक घरमा लगेर पढ्न र फिर्ता गर्ने व्यवस्था गरिएको हो ।
पाठकको सहजतालाई दृष्टिगत गरी शनिबार पनि खुला रहने यो पुस्तकालय आइतबार एक दिन बिदा गर्ने गरिएको छ । आफ्नै सुविधासम्पन्न चारतले भवनमा सञ्चालित पुस्तकालयलाई व्यवस्थित प्रभावकारी बनाउँदै यसमा विभिन्न कक्षहरू सञ्चालनमा आएका छन् । पाठकको चाहनालाई आत्मसात् गर्दै आएको पुस्तकालयमा हरेक तीन÷तीन महिनामा बजारमा आएका नयाँनयाँ प्रकाशित पुस्तक उपलब्ध गराउने गरिएको उहाँले जानकारी दिनुुभयो ।
पुस्तकालयलाई व्यवस्थित बनाउँदै जाने लक्ष्यअनुुरुप सञ्चालित बालकक्षमा बालबालिकालाई लक्षित गरी चित्रकला, कथा, कविता र सामान्य ज्ञान आदिका पुस्तक राखिएको छ । बालसाहित्यका करिब ७०० पुस्तक रहेका र खेलौनासँग बालबालिका खेल्दै पढ्ने वातावरण मिलाइएको छ । पुस्तकालयको बालकक्षले आफूहरूलाई धेरै नै फाइदा मिलेको स्थानीय जनप्रकाश माविमा अध्ययनरत छात्रा दर्पण कुमारीले बताउनुुभयो । विद्यालय नजिकै रहेका कारण पनि आफू र साथीहरूले समयसमयमा पुस्तकालयमा आउने र पढ्ने गरेको उहाँको भनाइ छ ।
पुस्तकालयमा रहेको महिला कक्षमा महिला स्वास्थ्य एवं प्रजनन् स्वास्थ्यलगायत विषयका पाठ्यसामग्रीका साथै महिला अधिकारसम्बन्धी विभिन्न पुस्तक राखिएको छ । महिला कक्षकै प्रेरणास्वरुप करिब ५२० जना महिला सदस्य रहेको दीपशिखा महिला कृषि सहकारीसमेत सञ्चालनमा रहेको छ । महिला कक्षमा समयसमयमा महिलाका क्षमता अभिवृद्धिलगायत विभिन्न कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको छ । पुस्तकालयमा विभिन्न आयोगको तयारी गरिरहेका महिला नियमित रुपमा आएर अध्ययन गर्ने गरेका छन् । पुस्तकालय आफूजस्ता आयोगको तयारी गरिरहेका धेरैका लागि ठूलो सहयोगी बनेको नियमित पाठक माया गौतमले बताउनुुभयो । “मैले विगत एक वर्षयता आयोगकै तयारीका सन्दर्भमा यस पुस्तकालयमा आउने गरेकी छुु”, उहाँले भन्नुुभयो ।
गौतम जस्तै चाटर्ड एकाउन्टेन्टका लागि तयारी गरिरहेकी आर्जु थापामगर पनि आफ्ना लागि पुस्तकालय धेरै नै सहयोगी बनिरहेको अनुुभव सुनाउनुुभयो । पुस्तकालयमा रहेको सभाहलमा विभिन्न तालिम गोष्ठी सेमिनार गर्न सकिनेछ । श्रव्य दृश्यसहितको सुविधा सम्पन्न यो सभाहल पुस्तकालयका साथै अन्य विभिन्न कार्यक्रम गर्न उपयोगी बनेको छ ।
पुस्तकालयमा रहेको खेलकुद, सङ्गीत कक्षमा युवा लक्षित खेलकुद र सङ्गीतका सामग्री राखिएको छ । यस कक्षमा विभिन्न खेलकुदका सामग्री, बाद्यवादनका सामग्री राखिएका छन् । आवश्यकता र रुचिअनुुसार युवाले यी सामग्री प्रयोग गर्दै आएका छन् । पुस्तकालयमा हाल तीन कर्मचारी कार्यरत छन् । विभिन्न सङ्घसंस्थाबाट प्राप्त सहयोगका साथै प्रदेश सरकारबाट समयसमयमा प्राप्त हुने अनुदानबाट पुस्तकालयको व्यवस्थापनलाई सहयोग पुुग्ने गरेको छ ।
पुस्तकालयमा रहेको कम्प्युटर आइसिटी कक्षमा इमेल इन्टरनेटसहित निःशुल्क कम्प्युटर शिक्षा उपलब्ध गराउने गरिएको छ । यस कक्षमा पाँच वटा ल्यापटप तथा पाँच वटा डेस्कटप कम्प्युटर रहेका छन् । कम्प्युटरको आधारभूत ज्ञान आवश्यक हुने पाठकलाई पुस्तकालयले निःशुल्क रुपमा कम्प्युटर तालिम उपलब्ध गराउँदै आएको लाइब्रेरियन पौडेलले जानकारी दिनुुभयो ।
यसबाट विभिन्न रोजगारीका सन्दर्भमा आधाभूत कम्प्युटरको ज्ञान आवश्यक हुने पाठक विशेष रुपमा लाभान्वित हुने गरेका छन् ।
जन्मदिनमा पुस्तकालयलाई एक रुपैयाँ
पुस्तकालयको दिगो सञ्चालनकै लागि पाठक एवं समाजसेवीबाट जन्मदिनका अवसरमा स्वेच्छिक रुपमा दिनको एक रुपैयाँ सङ्कलन अभियान चलाइएको अध्यक्ष भण्डारीले जानकारी दिनुुभयो । दिनको एक रुपैयाँका दरले सहयोगीबाट वर्षको न्यूनतम ३६५ रुपैयाँ सङ्कलन अभियानस्वरुप एक वर्षकै अवधिमा करिब एक लाख रुपैयाँ सङ्कलन भइसकेको उहाँले जानकारी दिनुुभयो ।
पुस्तकालयको दिगो सञ्चालनकै लागि पुस्तकालय भवनका सटरबाट मासिक करिब रु ५० हजार सङ्कलन हुने भएकाले कर्मचारी व्यवस्थापनलाई केही सहयोग पुुगेको छ । दिगो सञ्चालनकै लक्ष्यका साथ सुरु गरिएको अक्षयकोष सङ्कलन अभियानबाट करिब रु २० लाख अक्षयकोषसमेत सङ्कलन भएको र त्यसलाई रु ५० लाखसम्म पुु¥याउने लक्ष्य राखिएको छ ।
पुस्तकालयले यसवर्ष भदौ १५ गते मनाउन लागिएको १८औँ राष्ट्रिय पुस्तकालय दिवसलाई विभिन्न कार्यक्रमका साथ मनाउन लागेको छ । ‘हाम्रो पुस्तकालय ः हाम्रो भविष्य’ भन्ने आदर्श वाक्यका साथ मनाउन लागिएको यसवर्षको पुस्तकालय दिवसका अवसरमा विभिन्न कार्यक्रम आयोजना गरिएको कार्यक्रम संयोजक विष्णुुहरि पौडेलले जानकारी दिनुुभयो । उहाँका अनुसार पुस्तकालयले दिवसका अवसरमा पुस्तकालयमा वर्षभर आउने बाल पाठकलाई लक्षित गरी चित्रकला प्रतियोगिता, प्रभातफेरी, विद्यालयस्तरीय प्रतियोगितात्मक ‘भानुभक्तकृत रामायणका श्लोकको लयात्मक वाचन’ कार्यक्रम आयोजना गरिएको छ ।
नेपालमा १८६९ भदौ १५ गते तत्कालीन राजा गीवार्णयुद्ध विक्रम शाहले हनुमानढोकामा पहिलोपटक ‘पुस्तक चिताइ तहबिल’ स्थापना गर्नुुभएको थियो । त्यस समयमा पुस्तकालयको रेखदेखका लागि पं केदारनाथ झालाई जिम्मेवारी दिइएको थियो । पुस्तक चिताइ तहबिलका रूपमा पुस्तकालयसम्बन्धी पहिलो कानुन बनेको दिनको स्मरण गर्दै २०६५ सालदेखि औपचारिक रूपमा पुस्तकालय दिवस मनाउँदै आइएको हो । पछिल्लो तथ्याङ्कले नेपालमा सामुदायिक पुस्तकालयको सङ्ख्या एक हजारभन्दा बढी रहेको छ ।
सामुदायिक जागरणका लागि पुस्तकालय अपरिहार्य भएको ठहर गर्दै तत्कालीन समयमा महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटालगायत केही बौद्धिक व्यक्तित्वहरूले प्रधानमन्त्री भीम शमसेरका पालामा पुस्तकालय स्थापना गर्दा १९८७ सालमा ‘लाइब्रेरी पर्व’ भएको थियो । त्यस समयमा पुस्तकालय स्थापना गरेबापत तत्कालीन सरकारबाट उनीहरूलाई जनही १०० रुपैयाँ जरिवाना तिराइएको थियो ।
पठन संस्कृतिको विकासका लागि वरदान
पछिल्ला समयमा पठन संस्कृतिको अभाव भइरहेका समयमा सामुदायिक पुस्तकालय पठन संस्कृतिको जगेर्नाका लागि पनि उपयोगी बन्दै आएका छन् । सङ्घीय संरचनापछि प्रदेश तथा स्थानीय तहबाट पनि सामुदायिक पुस्तकालयको विकासका लागि विभिन्न पहल कदमी गरिँदै आइएको पाइन्छ । एक वर्षअघि गण्डकी प्रदेश सरकारले प्रदेशभित्रका १५ वटा पुस्तकालयलाई स्तरोन्नतिका लागि अनुदानसमेत उपलब्ध गराएको थियो ।
स्तरोन्नतिका लागि मापदण्ड पूरा गरेका १५ वटा पुस्तकालय अनुदानका लागि छनोट गर्दै सरकारले ती प्रत्येक पुस्तकालयलाई रु एक लाख ७५ हजारका दरले अनुदान सहयोग प्रदान गरेको थियो । पुस्तकालयको पुस्तक खरिद, फर्निचर, सूचना प्रविधिलगायतमा खर्च गर्नेगरी अनुदान रकम उपलब्ध गराइएको थियो । पुस्तकालयलाई सामुदायिक अध्ययन केन्द्रका रुपमा विकास गर्दै भूगोल, इतिहास, कला, साहित्य, संस्कृति, पर्यटनलगायत विषयका पठन सामग्रीको व्यवस्थापनबाट गण्डकी प्रदेशको पहिचानलाई सुदृढ बनाउने उद्देश्यका साथ उक्त सहयोग गरिएको थियो ।
गण्डकी प्रदेशबाट दीपशिखा सामुदायिक पुस्तकालयसहित पोखरा सार्वजनिक पुस्तकालय, पोखरा सामुदायिक पुस्तकालय, बाग्लुङको विद्यामन्दिर पुस्तकालय, स्याङ्जाको कालिका पुस्तकालय, मातृभूमि पुस्तकालय र अर्जुनचौपारी पुस्तकालयलाई सहयोग प्रदान गरिएको थियो । यसैगरी लमजुङको जनचेतना पुस्तकालय र भोटेओडार पुस्तकालय, मुस्ताङको थाक पुस्तकालय, म्याग्दीको सामुदायिक पुस्तकालय, तनहुँको देवघाट पुस्तकालय, गोरखाको त्रिभुवन पुस्तकालय, नवलपुरको नवक्षितिज पुस्तकालय र फूलबारी सामुदायिक पुस्तकालय तथा स्रोत केन्द्रलाई अनुदान सहयोग उपलब्ध गराइएको हो ।
(रासस)
